suski

Treść

suski duma szaflar ANDRZEJ KUDASIK
AUGUSTYN SUSKI - DUMA SZAFLAR
Augustyn Józef Suski urodził się 8 listopada 1907 r. w Szaflarach. Był czwartym z kolei synem Marianny z domu Hasior i Ludwika Suskich. Matka, córka zamożnego majstra pracującego w Kuźnicach, zajmowała się prowadzeniem domu i wychowywaniem dzieci. Ojciec był piekarzem. W rodzinnych Szaflarach chodził Suski w latach 1914 - 1918 do szkoły powszechnej. Toczyła się wówczas I wojna światowa. Jak wspomina siostra - Janina Lichowska: c~,e u.si r~rzez dfuźszv czai pefno byfo c.vojska. Wynęclzniafe dzieci fakomie przygl~dafy się źofnierzorn porlchcxlz~cym z rnenaźkami do kuchni polowej; panoszyfy się choroby: czerwonka i hiszpanka. Uczył się bardzo dobrze. Kiedy więc kierownik szkoły powiedział rodzicom, że chłopak jest zdolny i należy go dalej kształcić, wtedy ci, marząc, że w przyszłości zostanie księdzem, zapisali go do gimnazjum w Nowym Targu. Przez 8 lat sześciokilometrową odległość dzielącą Szaflary od Nowego Targu pokonywał pieszo, zwykle wzdłuż brzegu rzeki Biały Dunajec. Duży wpływ wywarli na niego: dyrektor gimnazjum w latach 1920 - 1924, a od 1919 takie prezes Związku Podhalan - Jakub Z.achemski, i polonista, a jednocześnie poeta i dziennikarz (red. Gazety Podhalańskiej) - Zygmunt Lubertowicz.
Po maturze w 1926 r. Augustyn Suski rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Utrzymywał sig głównie z korepetycji, które zawdzięczał "Strykowi" - Jakubowi Zachemskiemu - wtedy już dyrektorowi Gimnazjum im. B. Nowodworskiego, w dalszym ciągu prezesowi Związku Podhalam znanemu opiekunowi studentów o rcxiowodzie góralskim. Dorywczym źródłem jego utrzymania były honoraria za drukowane na łamach prasy wiersze, artykuły i różne teksty dostarczane redakcji audycji regionalnych Polskiego Radia w Krakowie.
W czasie studiów Augustyn Suski poznał bliżej Antoniego Zachemskiego, Andrzeja Stopkę oraz ks. Ferdynanda Machaya i pod ich wpływem stał się działaczem Akademickiego Związku Podhalan. Przez krótki czas był nawet członkiem Zarządu Głównego ZP. Organizował
171 w w'°skach podhalańskich amatorskie przedstawienia teatralne i wieczornice poetyckie
z aktywnym udziałem siostry Janiny - "etatowej" recytatorki. W latach 1929 - 1930 duży wpływ na Suskiego wywierał także prof. Stefan Kołaczkowski. Dzięki niemu nawiązał bliższy kontakt ~z redakcją pisma "Marchołt" i stał się działaczem StronW ctwa Ludowego.
Z różnych powodów jego studia przedłużały sig. Np. rok 1930 spędził w Berezie Kartuskiej jako elew szkoły podchorążych (po ćwiczeniach wojskowych w 1933 r. uzyskał awans do stopnia podporucznika, z przydziałem mobilizacyjnym w 2 Pułku Strzelców Podhalańskich). Studia ukończył w 1936 r. O pracę było bardzo trudno. Protegowany przez prof. Kołaczkowskiego, otrcyroał ją z dala od rodzinnych stron, aż na Wołyniu. Został wykładowcą i wychowawcą w Uniwersytetach Ludowych, najpierw w Michałówce, a potem w Różynie.
Byty one organizowane i prowadzone przez słsmne Liceum Krzemienieckie przy pomocy Wołyńskiego Związku Młodzieży Wiejskiej. Augustyn Suski był w tym czasie aktywnym działaczem ZMW. Uczestniczył w wielu spotkaniach i konferencjach, urządzanych w Dubnie i Krzemieńcu. Wakacje spędzał w rodzinnych stronach z przyjacółmi, często wyprawiał się z nimi w Tatry. Marzył o założeniu Uniwersytetu Ludowego na Podhalu, a kiedy okazało się to niemożliwe, planował wspólnie z Jadwigą Apostoł utworzenie UL w Tyliczu koło Krynicy. Plany te pokrzyżowala jednak II wojna światowa. Jej wybuch zastał Augustyna Suskiego w Różynie. Powrót na Podhale był długą, obfitującą w dramatyczne wydarzenia, tułaczką. Dwukrotnie zatrzymywany przez Niemców i wywożony na przymusowe roboty, uciekał. Po raz trzeci się nie udało. Aresztowany w Suchej, przy przekraczaniu granicy z Generalną Gubernią, osadzony został w dobrze strzeżonym więzieniu cieszyńskim. Starania powiadomionej o tym fakcie przy pomocy więziennego grypsu rodziny oraz sekretarza gminy Edmunda Pajerskiego, przyniosły pozytywny skutek. W 1941 r. A. Sulki został zwolniony z więzienia i 15 maja tego samego roku znalazł się w Szaflarach. Na Podhalu działały już wtedy oddziały ZWZ i inne tajne ugrupowania, ale dla niego sprawą najważniejszą stała się walka z "Gorallenvolkiem". W kilka dni po powrocie z Cieszyna odwiedził w Nowym Targu swoich przyjaciół - rodzinę Apostołów. Zorientowawszy sig w sytuacji, wysunął projekt utworzenia organizacji podziemnej do uralki z Niemcami i "krzeptowszczyzną" - Konfederacji Tatrzańskiej. Córka Apostołów - Jadwiga i jej przyjaciel Tadeusz Popek, projekt ten poparli. Najpierw wspólnie opracowali (A. Sulki miał w tym znaczący udział): Deklarację ideową, Statut, rotę ślubowania, instrukcję konspiracji i regulaminy placówek. Następnie przystąpili do tworzenia organizacji. Powstały: Placówka Naczelna i placówki terenowe. Naczelnikiem "Konfederacji" został Augustyn Sulki. Placówka Naczelna KT wydawała tajne gazetki: "Na placówce", "Wiadomości polskie" (później także 172
niemieckojęzyczną "Der Freie Deutsch". Ukazywały się one co tydzień w nakładzie 150 - 200 egzemplarzy. Demaskowały kłamstwa goebelsowskiej propagandy, informowały o walkach żołnierzy polskich na różnych frontach (wiadomości uzyskiwano drogą nasłuchu radiowego), wzmacniały wiarę społeczeństwa w zwycięstwo nad faszyzmem. Przede wszystkim jednak na łamach tych pisemek prowadzona była nieugięta walka z akcją "Gorallenvolku", którą Konfederaci uważali za zdradę narodową. Augustyn Suski miał w tych gazetkach najwięcej swoich artykułów. Podpisywał je pseudonimem Stefan Brus. Dzięki nim walnie przyczynił się do tego, że akcja "Gorallenvolku" niemal spaliła na panewce. Karty polskie przyjęło 82% ludności Podhala.
Działalność Konfederacji Tatrzańskiej zakończyła się tragicznie. W szeregi organizacji wkradł się szpieg, niejaki Wagner-Romanowski. Placówka Naczelna, zorientowawszy się kim jest, wydała na niego wyrok śmierci. Nie został on jednak wykonany z winy Suskiego, który nie wyraził na to zgody, bo nie miał całkowitej pewności jego zdrady.
31 stycznia 1942 r. Augustyn Suski został aresztowany. Po torturach w osławionej kaźni gestapowskiej - zakopiańskim "Palace", wywieziono go do więzienia w Tarnowie, a stamtąd 28.03.1942 r. do obozu koncentracyjnego (nr 27399), gdzie zmarł 26.05.
DOROBEK PISARSKI
Na dorobek pisarski Augustyna Suskiego składają się: wiersze, opowiadania. utwory sceniczne i publicystyka. Wiersze pisał już w dzieciństwie. Były to utwory okolicznościowe, najczęściej rymowane powinszowania. Wszystkie, będąc dorosłym człowiekiem, zniszczył, uznając za bezwartościowe. Za prawdziwy debiut poetycki należy więc uznać zamieszczony na łamach "Gazety Podhalańskiej" w 1928 r. wiersz pt. "Ból". W latach następnych jego wiersze ukazywały się w pismach: "Antena Literacka", "Ilustrowany Kurier Codzienny", "Marchołt", "Kuźnica", "Tydzień Kulturalno-Literacki" i inne. W "Utworach zebranych" Augustyna Saskiego wydanych w 1966 r. w Warszawie jest ich 38, w tym 25 gwarowych i 13 w języku literackim.
Walory poezji Augustyna Saskiego pierwszy dostrzegał Stanisław Pigoń - jeden z najwybitniejszych filologów polskich, który we wstępie do antologii "Poezja młodego Podhala 173 (Kraków 1937) napisał:
"Najgłębszy z nich i najdojrzalszy Suski... Z całej gromady on chyba ustrojem wewnętrznym najbliższy Orkanowi, "dumac" o czujnym sumieniu społecznym... Poeta to dbający o siłę, 0 odrębność, o niezawodną celność wyrazu artystycznego" .
Tatry są tematem wierszy: "Holny wiater", "Powstanie Tatr", "Gwar mojego lasu", "Zmrozono turń", "Janosik".
... Hej, Tatry ~uy moje,
wy moje syny, siuhaje z granitu, dejcie mi siły!
Jo myciĄgom po nióm
serce i ręce... Hau ur piersi ze świtu
mnijcie mi zimnom ktuardź, ozprujcie zyfy... " ("Janosik")
Wiersze: "Śleboda" i "Chochołowiany" nawiązują do tradycji wolnościowych ludu podhalańskiego.
... Wiater seroki i mocny śpiywem im grot na piórak
i słonko ~u ciupagak źwięcało, jak g~śle, kie oni śli od turni... z holi na hole, na piorgi i manty,
jak potok bystry,
z ocami twardymi i otwartymi na wiosne. A m chodny ik krew marzyła sie młodo i cas ozwlecony po kościak, jak zófto zyuica po jedli to chochołowiany! ...
('~Chochotowiany")
Świat legend znalazł odbicie w wierszach: "God", "Płanetnik", "Powstanie Tatr" "Dziwozony śpiywajom", "Płanetnik".
... W holak okrutny bywo/ god co Iuda moc wytępieł
siedem mioł korun, siedem głów
i corne skrzydła sępie 174
w tonie poważnym, są obrazem ludu podhalańskiego, jego mentalności, obyczajów i mądrości
zyc~owe~.
Z utworów scenicznych nie zachowała się ani jedna pozycja, a były to:
1. obrazek sceniczny pt. "W roztokach" (adaptacja powieści Wł. Orkana pod tym samym tytułem), wystawiony 8 lipca 1934 r. w nowotarskim "Sokole" na uroczystości odsłonięcia w Nowym Targu pomnika Władysława Orkana.
2. dramaty: "Hanka i Jasiek Walczakowie" oraz "Zbójnik Milon" (brak bliższych danych). Znacznie lepiej obszedł się los z publicystyką Augustyna Suskiego. Tworzą ją, poruszające ważkie problemy społeczne wsi góralskiej, "Listy ze wsi" ('`Marchołt" 1935), recenzje książek, eseje o literaturze ogólnonarodowej i artykuły zamieszczane w konspiracyjnych gazetkach pisarstwożarliwe i płomienne, którego najlepszym przykładem jest artukuł pt. "Gorallenfuhrer"
Stwór ruerogatv J~odszyf się pcxl rW ano górala i Niemców zapec.vnil, że wszyscy górale tak jak orz uyrzekaj~ się Polski, że kanaliami s~ jak on i razem z nim cafują ręce kanalii. Zorganizowaf pielgrzvrnki górali, którzy na ko/anach, cuchami wvszytyrrli zarniataj~c pcxllogę, pelzaG do nóg szwabskiego guhernatvra, do nóg przedstawiciela tych, co miliony naszych w zwierzęcy sposób wymordowali, co miliony naszych katują, glodzą i uięż~ po obozach, ktyml17c3f~3Ch 1 I1llE?JSCdCf) przymusowych rolx5t. Nasze rycerskie chocholocrakie nutvzhańbione i sponiewierane...
Pamiętają o Suskim na Podhalu. Dwie ulice, jedna w Nowym Targu, druga w Szaflarach i dwie szkoły, noszą jego imię, a od 15.11.1987 r. na domu rodzinnym Suskiego w Szaflarach znajduje się tablica informacyjna o treści: W tym domu urodzil się Augustyn Suski (8.11.1907 - 26. 0..5.1942) wvhitr~y poeta i dzialacz mchu ludowego oraz Zwi~zku Podhalam ofiarny żotnierz, organizator ruchu oporu na Pcadhalu. Naczelnik Konfederacji Tatrzańskiej, zamordowany przez hitlerowskich oprawców w Ości~ęcimiu (w 80 rocznicę urodzin i 45 rocznicę śmierci tablicę ufundował ZGZP w Nowym Targu).
Planowane jest także wzniesienie w rodzinnej wsi pomnika A. Suskiego.

Autor: DW

Tagi: suski